কিয় আমাৰ দেশক কোৱা হয় ‘ভাৰত মাতা’ , কেতিয়া সলনি হৈছিল ছবি? জানক ইতিহাস…

আমি আমাৰ দেশক ভাৰত মা বা ভাৰত মাতা বুলি কওঁ। ইয়াক লৈ বহুবাৰ বিবাদ হৈছো যদিও সত্য এয়াই যে অতীজৰে পৰা ভাৰতক মাতৃভূমি বুলি কৈ অহা হৈছে। আনকি বেদতো এই বিষয়ে উল্লেখ আছে। বিশেষকৈ অথৰ্ববেদৰ এটা শ্লোকত মাতৃভূমিৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰা হৈছে। তাৰ পাছত যেতিয়া বংকিম চন্দ্ৰ চেটাৰ্জীয়ে বন্দে মাতৰম গীতটি ৰচনা কৰিছিল, তেতিয়া মানুহৰ মাজত মাতৃভূমিৰ ধাৰণাটোৱে আৰু অধিক শক্তি লাভ কৰিছিল। ভাৰত মাতাৰ প্ৰথমখন চিত্ৰ অংকন কৰিছিল চিত্ৰশিল্পী অবনীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে। তেওঁ এগৰাকী বেংগলী চিত্ৰশিল্পী আছিল। আজি মাতৃ দিৱসৰ দিনা আহক আমি জানো ভাৰত মাতাৰ শব্দটোৰ বিষয়ে।

১৯ শতিকাৰ বেংগলৰ এজন প্ৰসিদ্ধ লেখক আছিল ভূদেৱ মুখোপধ্যায়।  তেওঁৰ দ্বাৰা ৰচিত ব্যংগ উনাবিমছা পুৰাণ অৰ্থাৎ  ঊনবিংশ পুৰাণত ভাৰত মাতাৰ উল্লেখ আছে। অৱশ্যে ১৮৬৬ চনত প্ৰকাশিত এই ব্যংগ প্ৰবন্ধটোত ভাৰতমাক আদি-ভাৰতী বুলি অভিহিত কৰা হৈছিল। তাৰপাছতে আন এগৰাকী বাংলা লেখক কিৰণ চন্দ্ৰ বেনাৰ্জীয়ে ভাৰতক মাতা বুলি কৈছিল। ১৯৮৩ চনত  কিৰণ চন্দ্ৰ বেনাৰ্জীৰ দ্বাৰা ৰচিত এখন নাটকৰ নাম  আছিল ভাৰত মাতা। এই নাটকখনত ভাৰত দেশৰ বাবে ভাৰত মাতা শব্দ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।

পশ্চিমবংগত ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ সময়ত দুৰ্গা পূজাৰ জৰিয়তে মানুহ একত্ৰিত কৰা হৈছিল। সেই সময়ছোৱাত স্বাধীনতা সম্পৰ্কে আলোচনা চলিছিল আৰু ই স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ আলোচনাৰ এক প্ৰধান মাধ্যম আছিল। ইয়াত বাংলা সাহিত্যিক-কবিসকলেও সক্ৰিয় অংশ গ্ৰহণ কৰিছিল। যাৰ বাবে দুৰ্গা মাতাই তাত থকা সাহিত্যিক আৰু কবিসকলৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছিল বুলি কোৱা হয় । যাৰ বাবে লেখকসকলে তেওঁলোকৰ দ্বাৰা ৰচিত প্ৰবন্ধ, কবিতা আৰু নাটক আদিত মা দুৰ্গাৰ শাৰীত ভাৰতক মাতৃ আৰু মাতৃভূমি বুলি ক’বলৈ আৰম্ভ কৰে।

ভাৰত মাতাৰ ছবিৰ তাৎপৰ্য

বৰ্তমান আমি দেখিবলৈ পোৱা ভাৰত মাতাৰ ছবিখনৰো আছে বিশেষ তাৎপৰ্য। এই ছবিখন  ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ লগত জড়িত হৈ আছে। স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ সময়ত বংগৰ শিল্পী অবনীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে ১৯০৫ চনত এইখন ছবি প্ৰস্তুত কৰিছিল। এইখন ছবিকেই ভাৰত মাতাৰ প্ৰথম ছবি বুলি ধৰা হয়। ছবিখনত ভাৰত মাতাক অতি সাধাৰণ পোচাকত উপস্থাপন কৰা হৈছিল আৰু কোনো ধৰণৰ গহনা পিন্ধোৱা নাছিল।

এই ছবিখনত ভাৰত মাতাৰ চাৰিখন হাত দেখুওৱা হৈছে। ইয়াৰে এখন হাতত তেওঁ ঘেঁহুৰ খাৰু লৈ আছিল। আনখন হাতত কাপোৰ এখন আছিল। তৃতীয় হাতত এখন কিতাপ আৰু চতুৰ্থ হাতত এডাল মালা আছিল। এই ছবিখনৰ অৰ্থ আছিল যে মাতৃয়ে নিজৰ দেশত খাদ্য, বস্ত্ৰ, শিক্ষা আৰু ধৰ্মীয় কাম-কাজ প্ৰতিষ্ঠা কৰক। ছবিখনত ভাৰত মাতাক কেশৰ ৰঙৰ শাৰী পৰিধান কৰোৱা হৈছিল। এই ছবিখনত দেখা দেৱীগৰাকীক বংগ দেৱী বুলিও কোৱা হয়।

ভাৰত মাতাৰ প্ৰথমখন ছবি (photo wikipedia)

পাছত সলনি হৈছিল ছবি 

১৯৪৭ চনত যেতিয়া ভাৰতে স্বাধীনতা লাভ কৰিছিল তাৰ পাছৰ পৰাই ভাৰত মাতাৰ ছবিখন সলনি হৈছিল। পূৰ্বৰ ৪ খন হাতৰ সলনি বৰ্তমানৰ ছবিত ২ খন হাত দেখুওৱা হয়। এই ছবিখনত ভাৰত মাতাৰ এখন হাতত পতাকা আৰু আনখন হাতত ত্ৰিশূল লৈ থকা দেখা গৈছে। লগতে তেওঁৰ লগত আছে এটা সিংহ। অৱশ্যে ভাৰত মাতাৰ কিছুমান ছবিত তেওঁৰ হাতত ত্ৰিৰংগা আৰু কিছুমান ছবিত কেশৰ ৰঙৰ পতাকা দেখুওৱা হৈছে।