এজন লোকক গ্ৰেপ্তাৰৰ সময়ত কি কি নিয়ম মানিব লাগে আৰক্ষীয়ে? উচ্চতম ন্যায়ালয়ে দিলে বিশেষ নিৰ্দেশনা

সাধাৰণতে আৰক্ষীয়ে কোনো লোকক গ্ৰেপ্তাৰ কৰাৰ সময়ত বিভিন্ন প্ৰশ্নৰ উত্থাপন হয়। কি অভিযোগ, কি ধাৰাত গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হৈছে সেই বিষয়ে পৰিয়ালৰ লোকে বা গ্ৰেপ্তাৰ হোৱা ব্যক্তিজনে জনাৰ অধিকাৰ থাকে। কিন্তু কেতিয়াবা আৰক্ষীয়ে কোনো কথা নজনোৱাকৈয়ে গ্ৰেপ্তাৰ কৰাৰো অভিযোগ উঠে। শেহতীয়াকৈ এক সিদ্ধান্তত উচ্চতম ন্যায়ালয়ে স্পষ্ট কৰি দিছে যে যেতিয়াই কোনো ব্যক্তিক গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হয় তেতিয়াই আৰক্ষীয়ে গ্ৰেপ্তাৰৰ ভিত্তিৰ লিখিত জাননী দিব লাগিব।

তদুপৰি গ্ৰেপ্তাৰ কৰা ব্যক্তিজনে এই জাননীৰ প্ৰতিলিপি পৰিয়ালৰ কোনো সদস্য বা বন্ধুৰ সৈতে শ্বেয়াৰ কৰাৰ অধিকাৰ আছে। উচ্চতম ন্যায়ালয়ে লিখিত জাননীখন গ্ৰেপ্তাৰ হোৱা ব্যক্তিজনে বুজিব পৰা ভাষাত হ’ব লাগে বুলিও উল্লেখ কৰে।

নাগৰিকৰ অধিকাৰ সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে এই সিদ্ধান্ত অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ, কিয়নো প্ৰায়ে দেখা গৈছে যে আৰক্ষীয়ে ন্যায্য কাৰণ বা লিখিত জাননী নিদিয়াকৈয়ে মানুহক গ্ৰেপ্তাৰ কৰে, যাৰ ফলত তেওঁলোকৰ মৌলিক অধিকাৰ খৰ্ব হয়। ৬ নৱেম্বৰত উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ বিচাৰপীঠত মুখ্য ন্যায়াধীশ বি.আৰ. গাভাই আৰু ন্যায়াধীশ এ জৰ্জ ক্ৰাইষ্টে এই গুৰুত্বপূৰ্ণ সিদ্ধান্ত আগবঢ়ায়। উচ্চতম ন্যায়ালয়ে এই আদেশৰ প্ৰতিলিপি সকলো মুখ্য সচিবলৈ প্ৰেৰণ কৰাৰ নিৰ্দেশ দিছে, যাতে তেওঁলোকে ইয়াক মানি চলিবলৈ প্ৰয়োজনীয় ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিব পাৰে।

ভাৰতত গ্ৰেপ্তাৰ সম্পৰ্কীয় বৰ্তমানৰ নিয়ম-নীতিসমূহ বুজিবলৈ এই আদেশৰ বিষয়ে সবিশেষ জানি লওক। এই বিষয়ত আইন আৰু ভাৰতীয় সংবিধানে কি কয়?

ভাৰতীয় আইনত গ্ৰেপ্তাৰৰ নিয়ম

ভাৰতত সংবিধান আৰু আইনত নাগৰিকৰ মৌলিক অধিকাৰ সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে অসংখ্য বিধান আছে। এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ অধিকাৰ হ’ল কোনো ব্যক্তিক গ্ৰেপ্তাৰৰ সময়ত তেওঁলোকৰ অধিকাৰ আৰু গ্ৰেপ্তাৰৰ কাৰণসমূহ অৱগত কৰা। ভাৰতীয় ফৌজদাৰী প্ৰক্ৰিয়া সংহিতাৰ (CrPC) ধাৰা ৪১ৰ পৰা ৬০(A)লৈকে গ্ৰেপ্তাৰৰ সন্দৰ্ভত বিতং বিধান প্ৰদান কৰা হৈছে।

ভাৰত চৰকাৰে যোৱা বছৰ দেশত কাৰ্যকৰী কৰা নতুন আইন ভাৰতীয় নাগৰিক সুৰক্ষা সংহিতাতো একেধৰণৰ বিধান সন্নিবিষ্ট কৰা হৈছে। মন কৰিবলগীয়া যে পুৰণি গোচৰসমূহ এতিয়াও ভাৰতীয় ফৌজদাৰী প্ৰক্ৰিয়া সংহিতাৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হয়, আৰু নতুন আইন প্ৰণয়নৰ পিছত নতুন নিয়মৰ অধীনত কাৰ্যবিধি চলোৱা হয়। এই বিধান অনুসৰি আৰক্ষীয়ে গ্ৰেপ্তাৰ কৰাৰ সময়ত তলত দিয়া নিয়মসমূহ মানি চলিব লাগিব।

• গ্ৰেপ্তাৰৰ কাৰণ প্ৰকাশ: আৰক্ষীয়ে গ্ৰেপ্তাৰ কৰা ব্যক্তিজনক যি অপৰাধৰ বাবে গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হৈছে সেই বিষয়ে স্পষ্টভাৱে অৱগত কৰিব লাগিব।
• গ্ৰেপ্তাৰৰ তথ্য: গ্ৰেপ্তাৰৰ বিষয়ে গ্ৰেপ্তাৰ কৰা ব্যক্তিজনৰ পৰিয়াল বা বন্ধু-বান্ধৱীক অৱগত কৰাটো বাধ্যতামূলক।
• গ্ৰেপ্তাৰৰ স্মাৰক: গ্ৰেপ্তাৰৰ সময়ত মেমো প্ৰস্তুত কৰা হয়, য’ত গ্ৰেপ্তাৰৰ সময়, স্থান আৰু কাৰণ লিপিবদ্ধ কৰা হয়। ইয়াৰ উপৰিও গ্ৰেপ্তাৰ হোৱা ব্যক্তি আৰু এজন স্বতন্ত্ৰ সাক্ষীৰ স্বাক্ষৰ থাকিব লাগিব।
• স্বাস্থ্য পৰীক্ষা: ধৃত ব্যক্তিজনৰ কোনো ধৰণৰ শাৰীৰিক আঘাত বা হাৰাশাস্তি নিৰ্ণয় কৰিবলৈ স্বাস্থ্য পৰীক্ষা কৰাটো বাধ্যতামূলক।
• ২৪ ঘণ্টাৰ ভিতৰত দণ্ডাধীশৰ আগত হাজিৰ কৰোৱা: ২৪ ঘণ্টাৰ ভিতৰত গ্ৰেপ্তাৰ কৰা ব্যক্তিজনক দণ্ডাধীশৰ আগত হাজিৰ কৰাটো আইনগতভাৱে বাধ্যতামূলক।

২২(১) অনুচ্ছেদ কি?

ভাৰতীয় সংবিধানৰ ২২(১) অনুচ্ছেদত নাগৰিকক গ্ৰেপ্তাৰ আৰু আটক কৰাৰ সময়ত কিছুমান অধিকাৰ প্ৰদান কৰা হৈছে। ইয়াত উল্লেখ আছে যে যিকোনো গ্ৰেপ্তাৰ হোৱা ব্যক্তিক গ্ৰেপ্তাৰৰ কাৰণসমূহ অতি সোনকালে অৱগত কৰিব লাগিব। ধৃত ব্যক্তিজনে নিজৰ পছন্দৰ অধিবক্তাৰ পৰামৰ্শ আৰু সহায় লোৱাৰ অধিকাৰ আছে। গ্ৰেপ্তাৰ কৰা ব্যক্তিজনক ২৪ ঘণ্টাৰ ভিতৰত দণ্ডাধীশৰ সন্মুখত হাজিৰ কৰি তেওঁক আটক বা গ্ৰেপ্তাৰৰ বৈধতা পৰীক্ষা কৰিব লাগিব। এই অনুচ্ছেদটো নাগৰিকক স্বেচ্ছাচাৰীভাৱে গ্ৰেপ্তাৰ আৰু আটক কৰাৰ পৰা ৰক্ষা কৰিবলৈ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে।

আইনী বিশেষজ্ঞসকলে কি কয়?

উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ অধিবক্তা অশ্বিনী কুমাৰ ডুবেই কয় যে শেহতীয়া উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ সিদ্ধান্তই সাংবিধানিক কাৰ্যভাৰ আৰু অধিক শক্তিশালী কৰি তুলিছে। আদালতে স্পষ্ট কৰি দিছে যে গ্ৰেপ্তাৰৰ ভিত্তি সন্দৰ্ভত লিখিত তথ্য কোনো “পদ্ধতিগত আনুষ্ঠানিকতা” নহয় বৰঞ্চ ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ “মৌলিক সুৰক্ষা”হে। উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ নিৰ্দেশনা অনুসৰি (ফৌজদাৰী বিধি আইনৰ ৫০ নং ধাৰা/ভাৰতীয় অসামৰিক প্ৰতিৰক্ষা আইনৰ ৪৭ নং ধাৰাত) আৰক্ষী বিষয়াই গ্ৰেপ্তাৰ হ’বলগীয়া ব্যক্তিজনক গ্ৰেপ্তাৰৰ ভিত্তি সম্পৰ্কে লিখিত তথ্য দিব লাগিব।

যদিহে জৰুৰীকালীন অৱস্থাত লিখিত তথ্য তৎক্ষণাত দিব নোৱাৰে, তেন্তে জিম্মাত লোৱাৰ বাবে দণ্ডাধীশৰ আগত হাজিৰ কৰাৰ কমেও দুঘণ্টা আগতে লিখিত তথ্য দিব লাগিব। গ্ৰেপ্তাৰ কৰা আৰক্ষী বিষয়াজনক অভিযুক্তক স্পষ্টকৈ চিনাক্ত কৰি গ্ৰেপ্তাৰৰ স্মাৰকপত্ৰ প্ৰস্তুত কৰিব লাগিব বুলিও আইনত উল্লেখ আছে। এই স্মাৰকপত্ৰখনত অন্ততঃ এজন নিৰপেক্ষ সাক্ষী আৰু গ্ৰেপ্তাৰ কৰা ব্যক্তিজনৰ স্বাক্ষৰ থাকিব লাগিব। এই নিয়মসমূহ মানি চলাত ব্যৰ্থ হ’লে গ্ৰেপ্তাৰ আৰু জিম্মাত লোৱা কাৰ্য অবৈধ হোৱাই নহয়, ইয়াত জড়িত আৰক্ষী বিষয়াসকলৰ বিৰুদ্ধেও সম্ভাৱ্য ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা হ’ব পাৰে।

আৰক্ষীয়ে কি নিয়ম মানি চলিব লাগিব?

উচ্চতম ন্যায়ালয় আৰু ভাৰতীয় আইন অনুসৰি আৰক্ষীয়ে গ্ৰেপ্তাৰৰ সময়ত কিছুমান মৌলিক নিয়ম মানি চলিব লাগিব। লিখিত জাননী দিয়া, পৰিয়ালক অৱগত কৰা, গ্ৰেপ্তাৰৰ স্মাৰকপত্ৰ প্ৰদান কৰাটো বাধ্যতামূলক, লগতে প্ৰতি ৪৮ ঘণ্টাৰ মূৰে মূৰে স্বাস্থ্য পৰীক্ষা কৰাটোও বাধ্যতামূলক। যিকোনো অপৰাধৰ বাবে গ্ৰেপ্তাৰ হোৱা ব্যক্তিৰ স্বাস্থ্য পৰীক্ষাও দণ্ডাধীশৰ আগত হাজিৰ হোৱাৰ আগতেই কৰিব লাগিব।

ধৃত ব্যক্তিজন আৰক্ষীৰ জিম্মাত থাকিলে প্ৰতি ৪৮ ঘণ্টাৰ মূৰে মূৰে স্বাস্থ্য পৰীক্ষা কৰাটো বাধ্যতামূলক। কেতিয়াবা গুৰুতৰ অপৰাধৰ তদন্তত সহায় কৰিবলৈ আৰক্ষীয়ে গ্ৰেপ্তাৰ কৰা ব্যক্তিজনক জিম্মাত লয়। এইটো কেতিয়াবা এদিন বা দুদিনৰ বাবে, আৰু কেতিয়াবা বেছি সময়ৰ বাবে হয়। আৰক্ষীয়ে গ্ৰেপ্তাৰ কৰা ব্যক্তিজনৰ প্ৰতি সন্মানজনক ব্যৱহাৰ কৰা আৰু তেওঁলোকৰ মৌলিক অধিকাৰ খৰ্ব নকৰাটোও বাধ্যতামূলক।

উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ সিদ্ধান্তৰ গুৰুত্ব

এই সিদ্ধান্ত ভাৰতীয় গণতন্ত্ৰ আৰু নাগৰিক অধিকাৰ সুৰক্ষাৰ বাবে এক মাইলৰ খুঁটি। ই আৰক্ষীৰ স্বেচ্ছাচাৰিতাক ৰোধ কৰিব আৰু নাগৰিকৰ মৌলিক অধিকাৰ সুৰক্ষিত কৰিব। তদুপৰি এই সিদ্ধান্তই আৰক্ষী প্ৰশাসনক অধিক স্বচ্ছ আৰু জবাবদিহি কৰি তুলিব। ইয়াৰ ফলত কেৱল গ্ৰেপ্তাৰ হোৱা ব্যক্তিজনৰ মাজতে নহয়, সামগ্ৰিকভাৱে সমাজৰ মাজতো আইনৰ প্ৰতি আস্থা বৃদ্ধি পাব। ভাৰতীয় সংবিধান আৰু আইনত ইতিমধ্যে কোনো ব্যক্তিক গ্ৰেপ্তাৰৰ সময়ত তেওঁলোকৰ অধিকাৰৰ বিষয়ে অৱগত কৰাৰ ব্যৱস্থা আছে যদিও উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ শেহতীয়া সিদ্ধান্তই এই সিদ্ধান্ত আৰু অধিক স্পষ্ট আৰু ফলপ্ৰসূ কৰি তুলিছে। একমাত্ৰ চৰ্ত হ’ল উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ শেহতীয়া নিৰ্দেশৰ পোহৰত আৰক্ষীয়ে গ্ৰেপ্তাৰৰ নীতি-নিয়ম মানি চলিব লাগিব।