মাতৃ দিৱস: মা শব্দটো ক’ৰ পৰা আহিল, প্রায়ভাগ শিশুৱে কিয় প্ৰথমে ‘মা’ শব্দটো উচ্চাৰণ কৰে?

আইৰ সমান হ’ব কোন, নৈৰ সমান ব’ব কোন….. আজি সমগ্ৰ বিশ্বতে মাতৃ দিৱস পালন কৰা হৈছে। সকলোৱে নিজৰ মাতৃৰ প্ৰতি কৃতজ্ঞতা প্ৰকাশ কৰিছে যদিও মাতৃৰ বিষয়ে যিমান ক’লেও কমে হয়।’মা”ক শব্দৰে বৰ্ণনা কৰিব নোৱাৰি। কিন্তু আপুনি কেতিয়াবা ভাবিছেনে মা শব্দটো ক’ৰ পৰা আহিল আৰু বিভিন্ন ভাষাত মাক কি বুলি কোৱা হয়? জানিবলৈ চেষ্টা কৰোঁ আহক।

যিকোনো শিশুৱে যেতিয়া কথা ক’বলৈ শিকিবলৈ আৰম্ভ কৰে, তেতিয়া আৰম্ভণিতে তেওঁৰ মুখৰ পৰা কেৱল ম…ম…ম… শব্দহে ওলাই আহে। এই শব্দই মাতৃৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰে। সহজ ভাষাত ক’বলৈ গ’লে ‘ম’ৰ শব্দই মাতৃক সন্তানৰ লগত সংযোগ কৰে। যদি আমি সমগ্ৰ বিশ্বৰ ভাষাৰ কথা কওঁ তেন্তে মাতৃক সম্বোধন কৰাৰ বহু বিকল্প আছে। ইয়াৰ ভিতৰত  ‘ম’ আৰু ‘আ’ শব্দ বহুলভাৱে প্ৰচলিত।

আচলতে সৰু ল’ৰা-ছোৱালীয়ে কথা ক’বলৈ শিকাৰ বহু আগতেই ক, খ, ম, প আদি শব্দ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। এই শিশুসকলৰ বাবে ‘ম’ৰ উচ্চাৰণ আটাইতকৈ সহজ। এই আখৰবোৰ উচ্চাৰণ কৰিবলৈ জিভা ব্যৱহাৰ কৰাৰ প্ৰয়োজন নাই আৰু ইহঁতৰ শব্দ কেৱল ওঁঠৰ পৰাই উৎপন্ন হয়। আনকি স্তনপান কৰাই থকাৰ সময়তো শিশুটিয়ে মুখ বন্ধ কৰিলে নাকেৰে যি শব্দ কৰে সেয়া কেৱল ‘ম’। চিকিৎসা বিশেষজ্ঞসকলে কয় যে এই আখৰটোৱে শিশুৰ বাবে এটা সংকেত হিচাপে কাম কৰে, তেওঁলোকে জানে ইয়াৰ দ্বাৰা নিশ্চয় কিবা এটা হ’ব।

২০১২ চনত ব্ৰিটিছ কলম্বিয়া বিশ্ববিদ্যালয়ত কৰা এক অধ্যয়নত দেখা গৈছে যে যদি কোনো শিশুৱে পাপা আৰু মামাৰ দৰে শব্দ শুনিবলৈ পায় তেন্তে তেওঁৰ মগজুৰ সক্ৰিয়তা বৃদ্ধি পায়। ইয়াৰ পৰা জানিব পৰা যায় যে যে আন শব্দৰ তুলনাত এটা শব্দৰ পুনৰাবৃত্তি কৰিলে শিশুৱে ইয়াক অধিক সহজে চিনি পোৱা আৰু বুজিবলৈ সহায় কৰে। এইটোৱেই হৈছে ‘ম’ ‘মামা’ হোৱাৰ আঁৰৰ বিজ্ঞান।

মা শব্দৰ উৎপত্তিৰ কথা ক’বলৈ গ’লে ই সংস্কৃত মাতৃ শব্দৰ পৰাই আহিছে। ভাৰত-ইউৰোপীয় ভাষা পৰিয়ালৰ অন্যতম পুৰণি ভাষা সংস্কৃত মাতৃ শব্দৰ পৰা হিন্দী শব্দ মাতা আৰু মাৰ উৎপত্তি হৈছে। সংস্কৃতত মাকক মাতৃ, মাতা বুলি কোৱা হয়, হিন্দীত মা আৰু মাতাৰ দৰে বহুতো শব্দ আছে। ইয়াৰ বহু উপভাষাতো এইবোৰ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। হিন্দীৰ বহু উপভাষাত মাতৃক আম্মা, আম্মান বুলিও কোৱা হয়।

পৃথিৱীত মাতৃৰ কিমান নাম?

মাকক লেটিন ভাষাত Mater বুলি কোৱা হয়। লেটিন আচলতে ৰোমানসকলৰ ভাষা আছিল আৰু সংস্কৃতৰ লগতে গ্ৰীক ভাষাৰ দ্বাৰাও প্ৰভাৱিত হৈছিল। Mater শব্দৰ পৰা ইংৰাজীত Mother আৰু স্পেনিছ ভাষাত Madre শব্দটো আহিছে। ইংৰাজী জাৰ্মানিক ভাষা পৰিয়ালৰ এটা অংশ আৰু সেয়েহে ই জাৰ্মান ভাষাৰ মা শব্দ  Mutterৰ দ্বাৰাও প্ৰভাৱিত। পুৰণি ইংৰাজীত ব্যৱহৃত শব্দটো আছিল Modor, যিটো সময়ৰ লগে লগে সলনি হৈ আধুনিক ইংৰাজীত Mother হৈ পৰে। প্ৰাচীন গ্ৰীচত মাতৃৰ বাবে গ্ৰীক শব্দটো আছিল Mētēr, কিন্তু আধুনিক গ্ৰীক ভাষাত মাতৃক মিটেৰা বুলি কোৱা হয়। একে সময়তে জাৰ্মান ভাষাটো আচলতে ভাৰত-ইউৰোপীয় ভাষা পৰিয়ালৰ জাৰ্মানিক শাখাৰ পৰাই আহিছে। মা সম্বোধন কৰিবলৈ Mutter শব্দটো সংস্কৃত শব্দ মাতৃ আৰু লেটিন শব্দ Materৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে।

চীন-তিব্বতী ভাষা পৰিয়ালৰ ভাষা মেণ্ডেৰিন (চীনা)তো ‘মা’ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। ‘মা’ শব্দটোৰ শিপা প্ৰাচীন চীনা ভাষাৰ পৰাই আহিছে। প্ৰাচীন কালত চীনা ভাষাত মাতৃৰ বাবে Mu শব্দ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। আজিও ইয়াৰ আনুষ্ঠানিকভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াৰ দৈনন্দিন ৰূপ MA।

ভাৰতীয় ভাষাত মাতৃক সম্বোধন কৰিবলৈ শব্দ

মাতৃক তামিলত আম্মা, তেলেগুত আম্মা, তল্লী, বাংলাত মা, মাৰাঠীত আই, পাঞ্জাবীত মাতা, কানাড়াত আম্মা, মালয়ালমত আম্মা, বাউ, ওদিয়াত মাতা, অসমীয়াত আই বা মা, গুজৰাটীত মাতা, কাশ্মীৰীত মাউজ, কংকনীত মাই, সিন্ধীত মাউ, উৰ্দুত আম্মি, মাৰোৱাৰীত মাসা , ছত্তীশগড়ীত দাই, মা, মাহতাৰী, উত্তৰাখণ্ডত মাজী, আইজা, ভোজপুৰী আৰু বিহাৰৰ অন্যান্য উপভাষাত মা মাই, মাহটাৰী, মায়া,, হিন্দী উপভাষাত আম্মা আদি শব্দৰে মতা হয়।

আপুনি লক্ষ্য কৰিব যে মা সম্বোধন কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা বেছিভাগ শব্দৰে এটা সাধাৰণ ধ্বনি থাকে আৰু সেয়া হ’ল ‘ম’। এয়া কেৱল কাকতলীয়া কথা নহয়। ভাষাবিদ জন মেকহৰ্টাৰৰ এখন গ্ৰন্থ আছে যাৰ নাম হৈছে দ্য পাৱাৰ অৱ বেবেল: এ নেচাৰেল হিষ্ট্ৰী অৱ লেংগুৱেজ। ইয়াত তেওঁ কৈছে যে ‘ম’ ধ্বনিৰ উচ্চাৰণ ইমানেই সহজ যে ল’ৰা-ছোৱালীয়ে নিশিকাকৈয়ে  ক’বলৈ আৰম্ভ কৰে। কিন্তু জৰ্জিয়া এনে এখন দেশ য’ত মাকতকৈ পিতৃক সম্বোধন কৰাৰ সময়ত ‘ম’ ধ্বনি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। তাত মাকক দেদা আৰু পিতৃক মামা বুলি কোৱা হয়।

লগতে পঢ়ক: এইদৰে প্ৰেৰণ কৰক মাতৃ দিৱসৰ শুভেচ্ছা….